Ryzyka klimatyczne: konsekwencje i wyzwania dla biznesu

Zmiany klimatu to nie odległa przyszłość, ale aktualne ryzyko. Dowiedz się, czym naprawdę jest ryzyko klimatyczne, jak wpływa na biznes i dlaczego warto działać już dziś. Przeczytaj, jak firmy mogą przygotować się na nadchodzące wyzwania i budować odporność w niestabilnym otoczeniu.

Ryzyka klimatyczne: Wyzwania dla firm

Ekstremalne zjawiska pogodowe, zakłócenia w łańcuchach dostaw, nowe regulacje prawne oraz rosnące oczekiwania społeczne wobec odpowiedzialności biznesu za stan środowiska naturalnego zmieniają zasady funkcjonowania przedsiębiorstw. Eksperci są zgodni – zmiany klimatu stanowią strategiczne ryzyko biznesowe. Jak wynika z raportu World Economic Forum, aż cztery z pięciu największych globalnych ryzyk związanych jest bezpośrednio ze zmianami klimatycznymi (WEF, Global Risks Report* 2024).

*Raport Global Risk Report publikowany jest przez Światowe Forum Ekonomiczne. Opiera się na opinii ekspertów z różnych sektorów, w tym: biznesu, administracji publicznej, organizacji międzynarodowych, środowiska akademickich.

Co więcej- według najnowszego raportu European State of the Climate 2024 opublikowanego przez Copernicus Climate Change Service (C3S) i Światową Organizację Meteorologiczną (WMO), Europa ociepla się najszyciej. Nasz kontynent jest cieplejszy już o 2,4-2,5°C w porównaniu z epoką preindustrialną (1850–1900) podczas gdy reszta globu odnotowuje wzrost temperatury rzędu 1,4°C. Niepokojące są także dane Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), według których granica 1,5°C – stanowiąca „punkt bezpieczeństwa” wg Porozumienia paryskiego – może zostać trwale przekroczona już w latach 2030–2035. Taka perspektywa wiąże się ze znacznym zwiększeniem ryzyka zjawisk ekstremalnych i innych skutków zmiany klimatu, a co za tym idzie – przyspiesza potrzebę radykalnych działań.

Zmiany klimatu przestały być odległym zagrożeniem. Są obecnie jednym z najbardziej bezpośrednich i wielowymiarowych czynników ryzyka dla biznesu i gospodarki. Wyzwania związane z przeciwdziałaniem i łagodzeniem zmian klimatycznych stanowią dziś konieczność, a nie korzystną opcję. Przedsiębiorstwa muszą nie tylko identyfikować potencjalne zagrożenia związane ze zmianami klimatu, ale również wdrażać kompleksowe strategie adaptacyjne i transformacyjne. Należy przy tym podkreślić, że z jednej strony zjawiska związane ze zmianami klimatu zwiększają ryzyka operacyjne, finansowe czy reputacyjne, z drugiej – zarządzanie ryzykiem klimatycznym umiejętnie zintegrowane z podstawowymi procesami biznesowymi otwiera przestrzeń do innowacji i budowania przewagi konkurencyjnej.

Klasyfikacja ryzyk związanych z klimatem

Zmiany klimatu wyraźnie wpływają na funkcjonowanie przedsiębiorstw – nie tylko poprzez bezpośrednie skutki środowiskowe, ale także przez wymagania rynkowe, regulacyjne, technologiczne i rosnące oczekiwania społeczne. Zarządzanie ryzykiem klimatycznym jest więc nieodłączną częścią odpowiedzialnej strategii biznesowej wymagającą zarówno świadomości, jak i konkretnych działań. Właściwe zrozumienie charakterystyki i specyfiki tych ryzyk jest niezbędne, aby skutecznie zabezpieczyć działalność operacyjną, zasoby, finanse i reputację firmy, ale też po to, aby skutecznie adaptować się do nowych warunków. Poniżej przedstawiamy główne rodzaje ryzyk klimatycznych, na które powinien zwracać uwagę każdy lider biznesu: ryzyka fizyczne oraz ryzyka przejścia (transformacji).

Ryzyka fizyczne

Są to ryzyka wynikające ze zjawisk pogodowych. Dzielimy je na ostre i chroniczne.

Ryzyka ostre, zwane też nagłymi, odnoszą się do zjawisk ekstremalnych, takich jak burze, powodzie i huragany i stają się coraz częstsze i intensywniejsze. Firmy mające rozbudowane łańcuchy dostaw, nieruchomości na wybrzeżach lub w regionach podatnych na pożary i powodzie są na nie szczególnie narażone.

Ryzyka chroniczne – takie jak zmiany wzorców pogodowych, wzrost średnich temperatur czy zaburzenia stosunków wodnych – rozwijają się wolniej, ale ich skutki są długotrwałe i trudne do odwrócenia. Stanowią rosnące obciążenie dla wielu sektorów – szczególnie tych zależnych od zasobów naturalnych, klimatu lokalnego czy długoterminowego planowania inwestycyjnego.

Ryzyka fizyczne – Wpływ na kapitał ludzki
Poprzez ryzyka fizyczne narażona jest również kondycja pracowników – fale upałów, braki w dostępie do wody i nowe choroby klimatyczne (np. wzrost zachorowań na choroby typowe dla krajów afrykańskich w Europie) podnoszą ryzyko dla zdrowia publicznego (WHO Climate Change and Health, 2023). Dodatkowo generują koszty – utrzymujące się wiele dni upały obligują nas to inwestycji w skuteczne systemy chłodzenia, co wiąże się z kolei z wysokim zużyciem energii elektrycznej.

Ryzyka przejścia

Ryzyka przejścia to takie ryzyka, które wynikają z procesu transformacji gospodarki w kierunku niskoemisyjnego i zrównoważonego modelu rozwoju. Obejmują one skutki polityk klimatycznych, zmian technologicznych, trendów rynkowych oraz oczekiwań społecznych i inwestorskich.

· Ryzyka regulacyjne (polityczne i prawne)

Wiele państw wdraża coraz bardziej rygorystyczne przepisy dotyczące emisji gazów cieplarnianych. Unia Europejska przyjęła w 2021 roku pakiet „Fit for 55”, którego celem jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 roku oraz uniezależnienie wzrostu gospodarczego od zasobów naturalnych. Z kolei Stany Zjednoczone realizują Inflation Reduction Act, który zakłada rozwój niskoemisyjnych technologii, gwarantując przy tym wsparcie finansowe.

Aby osiągnięcie założonych celów było możliwe, wspomniane regulacje wiążą się jednak z innymi, które wymagają od biznesu zaangażowania lub nakładają na niego dodatkowe obowiązki. Regulacje te przyjmują formę:

Bezpośrednią: standardy emisji, wymogi efektywności energetycznej, normy dla produktów.

Rynkową: podatki węglowe, systemy handlu emisjami (np. EU ETS).

· Ryzyka technologiczne

Odnoszą się do zagrożeń i wyzwań dla przedsiębiorstw wynikających ze zmian technologicznych napędzanych koniecznością redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacji do gospodarki niskoemisyjnej. Pojawiają się one zarówno wtedy, gdy nowe technologie dekarbonizacyjne zmieniają modele biznesowe zapewniając sobie przewagę konkurencyjną, jak i wtedy, gdy firmy nie nadążają za rozwojem lub inwestują w rozwiązania, które szybko się dezaktualizują. Ryzyka te obejmują:

Ryzyko inwestycji w przestarzałe technologie, które nie spełniają przyszłych wymogów środowiskowych lub szybko tracą na wartości z powodu regulacji lub preferencji konsumentów.

Ryzyko opóźnienia w adaptacji, które dotyczy firm nie inwestujących w nowe, czystsze technologie (np. zieloną energię, produkcję niskoemisyjną, technologie wodorowe), przez co mogą zostać wypchnięte z rynku przez bardziej innowacyjnych i zrównoważonych środowiskowo konkurentów.

Koszty dostosowania technologicznego – wdrażanie nowych technologii niskoemisyjnych często wiąże się z wysokimi kosztami inwestycyjnymi (CAPEX) oraz kosztami operacyjnymi (OPEX) na etapie wdrażania, testowania i integracji.

· Ryzyka rynkowe i reputacyjne

Konsumenci, inwestorzy i regulatorzy oczekują rzeczywistego zaangażowania w zrównoważony rozwój. Badanie PwC (Voice of the Consumer Survey) przeprowadzone w 2024 r. na grupie ponad 20 000 konsumentów z 31 krajów świata roku wskazuje, że 85% z nich doświadcza na własnej skórze destrukcyjnych skutków zmian klimatycznych w codziennym życiu. Z kolei 46% badanych kupuje bardziej zrównoważone produkty, aby zmniejszyć swój osobisty wpływ na środowisko. Konsumenci są w stanie zapłacić 10% więcej za towary pochodzące ze zrównoważonych źródeł lub wyprodukowane w sposób uwzględniający ochronę środowiska. Twierdzą przy tym, że zachętą wpływająca na ich zakupy są głównie deklaracje producentów dotyczące zrównoważonych metod produkcji, redukcji odpadów, recyklingu, ekologicznych opakowań, oszczędzania wody. Komunikaty promujące zaangażowanie społeczne firm są natomiast dla konsumentów mniej wpływowe.

Deklaracje dotyczące zrównoważonej działalności, ochrony klimatu, środowiska, społeczeństwa stały się bardzo popularne w komunikacji marektingowej firm. Należy jednak pamiętać, że organizacje stosujące greenwashing (pseudoekologiczny marketing) narażają się na straty reputacyjne, bojkoty oraz problemy prawne. W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba skarg i procesów dotyczących fałszywych deklaracji środowiskowych (dane European Consumer Organisation, 2023). Z roku na rok rośnie także liczba pozwów klimatycznych przeciwko firmom, szczególnie w USA i Europie, które dotyczą odpowiedzialności za emisje czy braków w ujawnianiu ryzyk klimatycznych (UNEP Global Climate Litigation Report 2023).

Branże najbardziej narażone na ryzyka klimatyczne według analizy MSCI ESG Research (2024):

Energetyka: wrażliwa na ryzyka fizyczne, technologiczne i zmiany regulacyjne.
Budownictwo i nieruchomości: branża szczególnie wrażliwa na ryzyko fizyczne (powodzie, pożary).
Rolnictwo i branża spożywcza: ryzyka fizyczne (susze, powodzie, zmiany wzorców pogodowych, a co za tym idzie – trwałe zaburzenia plonów).
Turystyka: ryzyka fizyczne (utrata atrakcyjności regionów) i reputacyjne.
Transport i lotnictwo: ryzyka regulacyjne, wzrost kosztów operacyjnych.
Ubezpieczenia: konieczność pokrycia rosnących strat spowodowanych kataklizmami.

Dlaczego firmy powinny analizować ryzyka klimatyczne?

Zmiany klimatu i towarzyszące im zagrożenia to nie abstrakcyjne dane z raportów naukowych – to realne zjawiska mające wpływ na prowadzenie biznesu, w tym m.in. na: stabilność łańcucha dostaw, koszty operacyjne, finansowanie, dostęp do zasobów, energii. Firmy, które nie ignorują powagi ryzyk klimatycznych nie tylko zabezpieczają się przed stratami, ale też zyskują przewagę konkurencyjną i budują długoterminową wartość swojego biznesu.

Kluczowe powody, dla których analiza ryzyk klimatycznych jest dziś koniecznością, a nie działaniem wizerunkowym to:

Ochrona ciągłości operacyjnej – wczesna identyfikacja i adaptacja do warunków klimatycznych pozwala lepiej zabezpieczyć infrastrukturę i łańcuchy dostaw;
Zachowanie konkurencyjności i dostępu do finansowania – brak przejrzystości w zakresie analizy ryzyk klimatycznych i brak działań w zakresie transformacji i adaptacji może skutkować gorszą oceną ryzyka kredytowego, wyższymi kosztami kapitału lub wykluczeniem z finansowania;
Wsparcie procesów decyzyjnych i strategii rozwoju – analiza ryzyk klimatycznych pozwala świadomie zarządzać przyszłością przedsiębiorstwa w warunkach niepewności: lepiej planować inwestycje, rozwój działalności, relokację operacji czy wybór partnerów do współpracy;
Budowanie odporności i przewagi konkurencyjnej – firmy, które systemowo integrują analizę skutków zmian klimatu i ryzyk klimatycznych z działaniami operacyjnymi i planowaniem strategicznym, szybciej adaptują się do zmian, rzadziej ponoszą dotkliwe straty, budują długoterminową odporność na zakłócenia;
Zabezpieczenie przed ryzykiem regulacyjnym – firmy, które nie podejmują działań wyznaczonych przez obowiązujące rozporządzenia i dyrektywy z zakresu przeciwdziałania i łagodzenia zmian klimatu (np. CSDDD, CSRD, TAKSONOMIA) narażają się na sankcje, ograniczony dostęp do rynków oraz wykluczenie z łańcuchów wartości kluczowych partnerów biznesowych.