MŚP I KLIMATYCZNA PRZYSZŁOŚĆ EUROPY: BEZ JASNYCH ZASAD RAPORTOWANIA MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA NIE SPROSTAJĄ WYZWANIOM TRANSFORMACJI

Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią podstawową siłę napędową naszej gospodarki, główne źródło innowacji i pracodawcą znaczącej liczby obywateli. Mając ponad 99% udział w rynku, MŚP mogą stać się głównym motorem napędowym zmian w kierunku zrównoważonej i niskoemisyjnej gospodarki.  Kluczowe jest jak najszybsze włączenie MŚP w proces transformacji oraz ustalenie nowych zasad sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju, tak by miały one swoje miejsce w niskoemisyjnej przyszłości.

Jak dotąd MŚP w przeważającej większości nie miały obowiązku sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Wkrótce jednak sytuacja ta ulegnie gruntownej zmianie. Europejskie banki i inwestorzy, wobec zobowiązań nałożonych przez unijnego ustawodawcę, pracują nad dostosowaniem własnych strategii do zmian niesionych przez transformację klimatyczną. Z uwagi na fakt, że MŚP stanowią większość zarówno klientów jak i potencjalnych dostawców danych dla instytucji finansowych, te ostatnie będą niewątpliwie wymagać podawania szeregu informacji w przypadku nawiązania współpracy. Stąd istotnym jest zrozumienie przez MŚP zasadności gromadzenia informacji niefinansowych, oczekiwanych zmian oraz ich roli w całym procesie. Tylko pełny obraz sytuacji umożliwi MŚP aktywny udział w debacie na temat zasad raportowania zrównoważonego rozwoju.

Wraz z prezentacją projektu dyrektywy w sprawie raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju (dalej: CSRD) Komisja Europejska proponuje nowe ramy prawne, które uproszczą i ukierunkują ujawnianie informacji na te istotne oraz przydatne interesariuszom. Nowe przepisy powinny zostać przyjęte na początku 2022 roku i wejść w życie w roku 2023.

Proces przyjmowania CSRD i unijnych standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju.

Jednocześnie taksonomia UE umożliwi wspieranie zrównoważonej działalności dzięki kryteriom pozwalającym zweryfikować, czy spełniają one założone 6 celów środowiskowych. W efekcie wzmocni to system udzielania pożyczek i inwestowania w projekty zgodne z wyzwaniami klimatycznymi i zrównoważonym rozwojem, które w wymiarze środowiskowym będą obowiązywać już w 2022 roku (szacuje się, że na realizację celów Zielonego Ładu przeznaczyć trzeba dodatkowe 500 miliardów euro rocznie). Publiczne programy odbudowy po pandemii Covid-19 również będą skupiać się na zrównoważonej transformacji w kierunku wyznaczonym unijnymi aktami prawnymi.

Celem inicjatyw UE jest obniżenie kosztów i usunięcie wszelkich barier dla przedsiębiorstw, związanych z dotychczasowych raportowaniem niefinansowym oraz zagwarantowanie dostępności właściwych danych dla banków i inwestorów.

– W przypadku MŚP notowanych na GPW największym problemem jest brak uniwersalnych rynkowych standardów komunikacyjnych. Z jednej strony są naciski zagranicznych inwestorów, z drugiej brakuje konkretnych wytycznych. Spółka chętna do raportowania niefinansowego musi podjąć szereg decyzji, a za tym i konkretnych działań: czy robić osobny raport, czy ograniczyć się do oświadczenia o danych niefinansowych, według jakiego standardu raportować: GRI czy krajowego SIN i, wreszcie, jakie dane uwzględnić. W tym roku GPW opublikowała przegląd praktyk rynkowych w zakresie raportowania zintegrowanego w oparciu o międzynarodowe wytyczne IR Framework. Jednak konkretne wytyczne i jednolity standard raportowania będą znacznym ułatwieniem nie tylko dla samych spółek, ale i rynku, który będzie mógł w łatwy sposób porównywać te dane – mówi Olga Ostrowska, CSR Manager w spółce Ten Square Games S.A.

Niniejszy artykuł wyjaśnia, w jakiej sytuacji znajdują się MŚP w związku z rozwijającym się otoczeniem regulacyjnym oraz w jaki sposób mogą one brać udział w nadchodzących zmianach, w tym w procesie opracowywania przepisów.

ZNACZENIE TRANSPARENTNOŚCI DLA MŚP

Transformacja gospodarcza niesie ze sobą nie tylko zagrożenia, ale i szanse – również w zakresie funduszy – i ważnym jest, aby MŚP były w stanie z nich skorzystać. Komisja ds. Biznesu i Zrównoważonego Rozwoju wskazuje, że realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ (SDG) otworzy drogę dla możliwości rynkowych  wartych 10 bilionów euro rocznie do 2030 roku. Badanie CDP z 2020 r. pokazuje, że wartość niskoemisyjnych szans inwestycyjnych, takich jak wskazany przez 882 europejskie przedsiębiorstwa wyższy popyt na pojazdy elektryczne i zieloną infrastrukturę, sięgnęła 1,22 biliona euro, czyli ponad sześć razy więcej niż koszt dotychczasowych inwestycji wynoszący 192 miliardy euro.

Zdolność MŚP do właściwego opracowywania danych z zakresu zrównoważonego rozwoju będzie miała kluczowe znaczenie dla pozyskiwania nowych klientów i finansowania oraz wprowadzania zmian technologicznych decydujących o sukcesie w tym szybko rozwijającym się środowisku.

Wiele spośród MŚP sięga po możliwości stwarzane przez zrównoważony rozwój. To właśnie podmioty będące na bieżąco z sytuacją prawną, unikające szoku regulacyjnego, zyskają olbrzymią przewagę w wyścigu o nowe źródła finansowania. Liderzy będą mogli wykorzystać okoliczności związane z transformacją gospodarczą na tworzenie nowych, bardziej innowacyjnych modeli biznesowych. To one także skorzystają na niższych kosztach dzięki optymalizacji zużycia energii i zasobów, przyciągając i zatrzymując talenty jako pracodawcy, lub poprawiając swoją pozycję w ubieganiu się o kredyty i inwestycje.

Przykładem małego przedsiębiorstwa, które dokonało głębokiej integracji zagadnień zrównoważonego rozwoju ze swoim modelem biznesowym, jest francuska marka obuwia i akcesoriów Veja. Podmiot ten ściśle współpracuje ze społecznościami dostarczającymi materiały, wykorzystuje bawełnę uprawianą pochodzącą z rolnictwa regeneratywnego[1], a także prowadzi recykling i naprawia produkowane przez siebie obuwie sportowe. „Kiedy zastanawiamy się, jak jeszcze możemy poprawić nasz ślad społeczny i środowiskowy, najpierw myślimy o tym, jaki wpływ będzie miała nasza działalność, a dopiero potem skupiamy się na strategii ekonomicznej i rentowności” – mówi współzałożyciel firmy Sébastien Kopp. Veja przynosi zyski od samego początku działalności w 2004 roku. Obecnie zatrudnia 200 pracowników, a wielkość rocznej sprzedaży zwiększyła się w 2020 r. do 120 milionów dolarów z 78,5 miliona dolarów w 2019 r. Przedsiębiorstwo kieruje się zasadą, że „jedynym sposobem na walkę z niepewnością informacyjną jest obliczanie i upublicznianie wszystkiego”, dlatego ujawnia dane dotyczące swoich emisji, w tym emisji z zakresu 3 , i jest bardzo transparentna w kwestiach swojej produkcji i praw pracowników w łańcuchach dostaw. i praw pracowników w łańcuchach dostaw.

Z naszą szczegółową oceną sprawozdawczości Veja w zakresie zrównoważonego rozwoju można zapoznać się tutaj.

MŚP w UE – zielone możliwości biznesowe i dostęp do finansowania

Łącznie MŚP stanowią ponad 99% wszystkich przedsiębiorstw w UE. Odpowiadają za ponad dwie trzecie całkowitego zatrudnienia i wypracowują około 56% całkowitego obrotu w UE.

Wprawdzie tylko 3% startupów w UE rozwija swoją działalność, ale nie mają sobie równych, jeśli chodzi o tworzenie miejsc pracy w Europie.

Widzimy, że brak dostępu do odpowiedniego zewnętrznego finansowania może być przeszkodą dla wzrostu i innowacji wśród MŚP, zwłaszcza w kontekście zielonych możliwości biznesowych. Jak wynika z badania Eurobarometru, ponad jedna czwarta MŚP, które podjęły działalność wpisującą się w gospodarkę o obiegu zamkniętym, ma problem z pozyskaniem funduszy.

Źródło: Eco-innovation in SMEs, Future Brief 22, Komisja Europejska, DG ds. Środowiska

KOSZTY WYKLUCZENIA MŚP

Niedawne propozycje UE po raz pierwszy stawiają na zaangażowanie MŚP. Dyrektywa w sprawie raportowania niefinansowego (dalej: NFRD) odnosiła się wyłącznie do dużych podmiotów zatrudniających ponad 500 pracowników, a więc jej wplyw  ograniczał sie do 2000 przedsiębiorstw w UE. Tymczasem CSRD zakłada obowiązek sprawozdawczy dla MŚP notowanych na giełdzie, a także wszystkich dużych podmiotów (prywatnych i publicznych), jak ma to już miejsce w Danii, Grecji, Islandii, Hiszpanii i Szwecji (analiza najważniejszych zmian zaproponowanych w kwietniu 2021 roku znajduje się tutaj).

Czy to jednak wystarczy, by odpowiednio zaangażować małe, lokalne przedsiębiorstwa w spełnianie celów Zielonego Ładu?

Mimo że zmiana związana z zakresem podmiotów objętych obowiązkami sprawozdawczymi wydaje się znacząca, to wciąż przepisy CSRD dotyczą mniej niż 1% unijnych przedsiębiorstw. Wyłączone jest także kolejne 6% MŚP, uznawanych za prywatne (oraz 93% podmiotów będących mikroprzedsiębiorstwami, które zgodnie z propozycjami w CSRD nie będą podlegać obowiązkowi sprawozdawczemu). Inwestorzy, organizacje księgowe i NGO mają w tym zakresie dwa zastrzeżenia:

• Stopień oddziaływania biznesu na środowisko i społeczeństwo nie jest uzależniony od jego wielkości czy statusu prawnego.
• Przekierowanie inwestycji tak, by wspierały transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej nie ogranicza się do podmiotów notowanych na giełdach. Bez MŚP zmiana modelu na bardziej zrównoważony nie powiedzie się.

Jeśli nie odniesiemy się do tych problemów, sukcesu nie odniesie nie tylko transformacja energetyczno-gospodarcza, ale z uwagi na kryteria brane pod uwagę przez instytucje finansowe, od środków pieniężnych zostaną odcięte również podmioty niespełniające wymogów zrównoważonego rozwoju. Wówczas te spośród MŚP, które nie zostaną objęte przepisami CSRD, znajdą się w mniej korzystnej sytuacji niż więksi konkurenci i MŚP notowane na giełdzie, które będą podlegały nowym regulacjom i będą raportować informacje zgodnie z ich treścią.

Nie można także pomijać faktu, że wiele MŚP działa w sektorach, które mierzą się z poważnymi zmianami technologicznymi i regulacyjnymi, takich jak sektor energetyczny, budowlany, metalurgiczny czy rolny, wobec czego jeśli chcą kontynuować działalność, muszą zdobyć fundusze na transformację. UE planuje przeznaczyć na ten cel 1 miliard euro publicznych inwestycji rocznie. Niemniej, skorzystanie z tych możliwości będzie także zależeć od zdolności MŚP do dostarczenia odpowiednich danych w zakresie zrównoważonego rozwoju.

Każda różnica w przepisach dla MŚP obecnych na giełdzie, jak i tych działających poza nią, rodzi ryzyko powstawania kolejnych barier.

JAK STANDARYZACJA UNIJNYCH ZASAD SPRAWOZDAWCZOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW W ZAKRESIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MOŻE POMÓC ZMNIEJSZYĆ OBCIĄŻENIA DLA MŚP?

Dane Globalnej Inicjatywy Sprawozdawczej (z których korzysta najwięcej dobrowolnych standardów sprawozdawczych) pokazują, że tylko 10-15% przedsiębiorstw sięgających po jej rozwiązania to MŚP. To zrozumiałe, biorąc pod uwagę złożoność istniejących ram sprawozdawczych (które w sumie zawierają ponad 5000 KPI – kluczowych wskaźników efektywności) oraz sprzeczność oczekiwań klientów i instytucji finansowych w zakresie udostępnianych danych. Wszystko to sprawia, że gromadzenie informacji na temat zrównoważonego rozwoju do tej pory stanowiło znaczące obciążenie zasobów – zarówno ludzkich, jak i finansowych.

Unijny ustawodawca dostrzega zidentyfikowane powyżej problemy, stąd dąży do stworzenia jednoznacznych standardów zrównoważonej sprawozdawczości. Oczekuje się, że jasno określą, na jakich danych powinny skupić się przedsiębiorstwa, banki i inwestorzy. Mówiąc ogólniej, standardy powinny być mapą i kompasem, dzięki którym biznes będzie w stanie zrozumieć i oswoić rozwój technologiczny, zapotrzebowanie rynkowe i zmiany regulacyjne rysujące się na horyzoncie. Małe przedsiębiorstwa będą tymi, które najpełniej skorzystają na wprowadzeniu standardów.

– Sektor bankowy może odegrać ważną rolę w transformacji gospodarki w kierunku bardziej zrównoważonym. Banki będą miały za zadanie monitorować i zarządzać swoimi aktywami w celu wspierania ambicji UE w dążeniu do zrównoważonej gospodarki, dlatego chcą by system raportowania w tym obszarze był przejrzysty, wiarygodny, jednolity i porównywalny. Bardzo ważna będzie tutaj spójność z taksonomią, biorąc pod uwagę fakt, że ostateczne ramy systemu nie zostały jeszcze opracowane. Europejscy współlegislatorzy powinni we właściwy sposób ocenić spójną sekwencję i terminy ujawniania informacji w ramach CRSD, które pozwoliłyby na zgodność i synchronizację z wymogami Rozporządzenia w sprawie taksonomii, SFDR i wymogami Filaru 3 (obszaru publicznego ujawniania informacji przez instytucje finansowe). Pełne dostosowanie i okresy przejściowe – dzięki temu banki będą mogły najpierw uzyskać dostęp do informacji od przedsiębiorstw niefinansowych, mieć odpowiedni czas na ich ocenę, a następnie wykorzystać je do stworzenia własnych wymogów sprawozdawczych – komentuje Piotr Gałązka, adwokat, Dyrektor Przedstawicielstwa w Brukseli Związku Banków Polskich.

Propozycje uproszczonych standardów dla MŚP:

Komisja Europejska proponuje opracowanie uproszczonych standardów dla MŚP. Byłoby to dl tej grupy podmiotów spore ułatwienie realizacji obowiązku sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju i zmniejszyłoby koszty administracyjne.

Aby osiągnąć ten cel, standardy powinny precyzować kluczowe wskaźniki zrównoważonego rozwoju (uwzględniając dobór odzwierciedlający specyfikę MŚP oraz sektorów, w których operują), a także – co ważniejsze – dostarczyć wsparcie metodologiczne i narzędzia, które ułatwią ich obliczanie. Dotyczy to w szczególności:

• emisji gazów cieplarnianych,
• intensywności energetycznej,
• informacji na temat działalności i wykorzystania zasobów powiązanych ze zwiększonym ryzykiem oddziaływania na klimat, różnorodność biologiczną i wylesianie,
• jasnych wytycznych w sprawie raportowania planów transformacji klimatycznej i zrównoważonej działalności,
• dochowania należytej staranności w kontekście praw człowieka,
• najważniejszych wskaźników zatrudnienia (duże podmioty często wymagają od swoich dostawców ogromnej ilości danych społecznych i potwierdzeń poszanowania fundamentalnych praw pracowniczych, ale uzyskiwane informacje niejednokrotnie mają dyskusyjną wartość).

Standardy dla MŚP są niezbędne do tego, by zapewnić proporcjonalność wymogów sprawozdawczych i ograniczyć ryzyko wystąpienia sytuacji, w której przedsiębiorstwa znajdujące się na szczycie łańcucha dostaw będą przerzucać koszty i obowiązek dostarczania szczegółowych informacji na swoich podwykonawców.

Ze względu na swój nieobowiązkowy charakter, same standardy nie dadzą wystarczającej gwarancji zablokowania tego typu przerzucania kosztów sprawozdawczości przez duże przedsiębiorstwa. Można to osiągnąć wyłącznie poprzez wsparcie standardów przepisami prawnymi obejmującymi MŚP, które doprecyzują ich obowiązki w zakresie sprawozdawczości w zestawieniu z obciążeniami, jakim podlegają duże przedsiębiorstwa.

WNIOSKI

Znajdujemy się obecnie w przełomowym momencie, w którym podejście polegające na zwolnieniu małych i średnich przedsiębiorstw z obowiązku sprawozdawczego w zakresie zrównoważonego rozwoju ustępuje miejsca przekonaniu, że włączenie MŚP w ten proces przyniesie duże korzyści. Małe podmioty nie unikną transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i muszą być gotowe na zmiany. W innym wypadku będą ryzykować całkowitą eliminacją z rynku.

Szacuje się, że koszty poniesione w związku ze sprawozdawczością w zakresie zrównoważonego rozwoju mogą zwrócić się nawet sześciokrotnie. Dane na temat zrównoważonego rozwoju już teraz pozwalają MŚP korzystać z gwałtownie rosnącej liczby nowych źródeł finansowania inwestycyjnego, w tym z funduszy przeznaczonych na odbudowę po Covid-19. Bez właściwej sprawozdawczości mniejsze przedsiębiorstwa nie będą konkurencyjne, w związku z czym nie będą mieć dostępu do stwarzanych szans rynkowych i zasobów pozwalających na opracowanie nowych rozwiązań technologicznych. MŚP mogą być motorem zrównoważonego wzrostu w przyszłości, ale tylko jeśli staną się częścią zrównoważonej transformacji.

CSRD bierze te argumenty pod uwagę i po raz pierwszy stawia na czynne zaangażowanie MŚP, gwarantując jednak, że będą one podlegać uproszczonym standardom. Zgodnie z przedstawionym powyżej uzasadnieniem, w interesie małych przedsiębiorstw leży rozszerzenie zakresu CSRD i ustanowienie jasnych reguł poprzez wyznaczenie uproszczonych standardów odrębnych od zasad, którym będą podlegać większe podmioty.

Każdy właściciel i zarządzający małym i średnim przedsiębiorstwem w Polsce powinien zdawać sobie sprawę, jak wiele innych MŚP z sukcesem wprowadziło już te zasady do swojej działalności. Nie ulega wątpliwości, że nowe unijne wymogi muszą być proporcjonalne do możliwości ich spełnienia przez MŚP – teraz przyszedł czas na wysłuchanie ich głosu, tak by wszystkie aktywne podmioty miały swoje miejsce w zrównoważonej przyszłości.

Przypisy:

[1] Głównym celem rolnictwa regeneratywnego jest odtworzenie i utrzymanie potencjału plonotwórczego gleby, poprzez prowadzenie takiej produkcji rolniczej, która nie szkodzi środowisku przyrodniczemu.

^[2] W praktyce, uwzględniając sposób transpozycji NFRD w różnych państwach członkowskich, nałożonemu przez tę dyrektywę obowiązkowi sprawozdawczemu podlegało około 11 700 przedsiębiorstw w UE-28. Liczba ta bierze pod uwagę to, jak dyrektywa została wdrożona w państwach członkowskich. Jeśli nie uwzględnimy transpozycji krajowej, liczba podmiotów podlegających przepisom NFRD wyniesie 2000.